ابهر در گذشته اي نه چندان دور داراي آب و چشمه هاي فراواني بود.  احتمال اينكه آب در نام ابهر نيز جايگاهي داشته باشد، فراوان است و به گفته مورخان در گذشته ابهر را "اوهر" مي ناميدند.  نويسنده كتاب حدود العالم "او" را منسوب به آب به عنوان سمبل حيات در كيش زرتشت و كلمه "هر" را به معناي دشوار كردن كار و محدود نمودن آورده است يعني بستن و مهار كردن آب ها . 

در آثار البلاد قزويني آمده است : ابهر شهريست در سرزمين كوهستاني داراي آب و درختان فراوان كه شاهپور ذوالاكتاف بنيانگذار آن است.  گويند همه آن چشمه بوده شاهپور آن را با پشم وجلدينه بپوشاند وشهر را بر آنجا بنا نمود.

در گذشته در ابهر به آب به صورت ماده حياتي و مقدس نگاه مي كردند و هرجا كه آب و چشمه اي بود نذر و نياز هم بود كه به تعدادي از آنها اشاره مي شود.

مهمترين آنها چشمه " علي بلاغي" است كه هم اكنون نيز آب جاري است.

1- علي بلاغي

در سمت جنوب ابهر در دامنه ملا داغی و ارتفاع حدود 700 متری از سطح جاده قرار گرفته است ؛ روستاهای چالچوق و چشین در اطراف آن قرار دارند. آب آن فراوان است و از دامنه کوه بیرون می آید که بسیار زلال و خنک و گواراست و درفصول مختلف به یک اندازه جاری است.  در قسمت شرق آن غارهای متعددی وجود دارد که مهمترین آنها غار

 "زگیل" است که چند صد متر طول دارد و در صورت کاوش احتمال وجود غاری بزرگ در این قسمت زیاد است، زیرا حذف از سنگهای رسوبی تشکیل شده و وجود آب نیز مزید بر علت است.

راه آن در جاده قیدار، پس از عبور از روی پل "کینه و رس" نرسیده به "آق سو" در سمت چپ، قرار دارد که پس از عبور حدود 2 کیلومتر جاده و با اندکی پیاده روی در بالای تپه مشاهده می شود. 

مرحوم حکیم هیدجی نیز در این رابطه شعری دارد : "تیکیلدی چگنمه هیدجده داغداغان آغاجی"آب این چشمه به اطراف جاری است و کشاورزان برای آبیاری مزارع و باغات از آن استفاده می کنند.  از نظر املاح معدنی تا کنون آزمایشی انجام نیافته که امید است درآینده این کار انجام گیرد.  در گذشته اطاقکهائی برای زائرین و سیاحان ساخته شده بود که به مرور سقف آنها ریزش نمود و هفت مسوؤلان را می طلبد.  این منطقه برای گردشگری بسیار مناسب است.

2- وزن بولاغی یا سوتدوبلاغ

این چشمه در محله پایین ابهر قرار داشت : درگذشته ابهر به محله بالا یا "خلج آباد" و محله پائین یا "درمذقان" تقسیم شده بود.

محل چشمه درقسمت غربی "امامزاده زیدالکبیر" بود که جوی آب "میان جوان" نیز از آن محل می گذشت.

این چشمه نیز آب گوارئی داشت و اطراف آن را چمن و قلمستانها پوشانده بود محل مصفائی بود که خانمها در گذشته به آن محل با دعوت از همسایگان آش نذری می برند و عقیده داشتند اگر خانمهایی که شیرشان کم بود و کفاف بچه را نمی داد از آب آن طی

 تشریفاتی می نوشیدند بر شیرشان افزوده می شد و تشریفات نوشیدن آب چنین بود.  میرآبی که از کنار چشمه می گذشت زن کم شیر به میر آب می گفت "شیر مرا بده" و میرآب هم مقداری از آب چشمه را با بیل برمیداشت و می گفت "بیا این هم شیر تو" که البته این کلمات به ترکی ادا می شد و اعتقاد داشتند که بر شیرشان افزوده می شد.

3- خاتون بلاغی

این چشمه در میان راه ابهر به خرمدره و در قسمت مراتع "بینارود" که اکنون "بناری" نامیده می شود واقع  شده و اطراف آن را قلمستانها فرا گرفته بود که مردم برای رفع خستگی در اطراف آن اطراق می کردند در قسمتی پائین تر از چشمه   تپه ای قرار داشت که به "نقاره خانه" معروف بود.  و اکنون در حال از بین رفتن است.  مزارع بینارود از رودخانه ابهر رود سیراب می شوند که آب رودخانه را با بستن سدهای کوچک که "بند" نامیده می شوند به اطراف مزارع هدایت  می کنند.

4- چشمه قلعه تپه

قلعه تپه همان قلعه معروف داراب شاه کیانی است که خرابه های آن باقی است، این چشمه در کنار منطقه قلعه تپه بود که آب ملایمی داشت و زن ها در فصول مختلف سال به شستن ظروف و لباس در آن مشغول بودند و در حال حاضر روی این چشمه را پوشانده اند و آب آن از زیر زمین به ابهر رود می ریزد.  در زمستان آب این چشمه گرم بود. 

5- چشمه چنار

یکی دیگر از چشمه ها در منطقه معروف به "چنار" که درختان بزرگ چنار در آن هست، درقسمت جنوب ابهر قرار دارد که هم اکنون نیز محل تفریح اهالی است و مردم از آب گوارای چشمه و سایه درختان چنار در ایام تابستان استفاده می کنند.

6- چشمه دانا اریدن

در قسمت جنوبی روستای "قوهجین" در دامنه کوه "ملا" قرارگرفته، آب بسیار گوارائی دارد که اهالی روستا نام آن را دانا اریدن گذاشته اند و معتقدند اگر کسی یک گوساله را هم بخورد و از آن آب بنوشد، هضم خواهد شد.

7- چشمه داخل مسجد جامع

این چشمه تا سالها پیش از داخل محوطه مسجد جامع ابهر جاری بود.  آب فراوانی داشت که اهالی قبل از لوله کشی از آن می نوشیدند.  به علت تخریب مسیر چشمه و حفاری، آب آن خشک شد و روی آن را نیز پوشاندند.  گفتنی است چشمه های متعدد دیگری نیز در ابهر بویژه در مسیر ابهررود و کوه های اطراف وجود دارد که در فرصتی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

 ابهر رود

فهرست منابع :

1-     مستوفی، حمدالله (740ه.ق) نزهت القلوب.

2-     قزوینی، آثار البلاد.

3-     حدود العالم من المشرق الی المغرب، با مقدمه بار تولد، لنین گراد:چاپ عکس1913م.

4-     آقا محمدی، محمد، ابهر گذری و نظری، زنجان : انتشارات زنگان،1378.

5-www.abhariha.parsiblog.com