براساس بررسي هاي انجام شده نخستين جايگاه سكونت در ابهر قلعه تپه بوده كه اين منطقه را مي توان جزو اولين زيستگاه هاي استان زنجان به شمار آورد كه قدمت آن به هزاره هاي پيش از ميلاد مي رسد . كشفيات موجود ثابت كرده است كه قدمت " قلعه تپه" يا "تل دارا" به دوره كيانيان مي رسدؤ همچنين ثابت شده كاخ داراب شاه " پادشاه كياني در اين منطقه قرار داشته و احتمالا در ان دوران اين قلعه به عنوان پادگان سربازان استفاده مي شده است".
منطقه ابهر از نخستين زيستگاه هاي انساني ايران است كه از قذمت و پيشينه طولاني بر خوردار بوده است. نشانه هاي موجود در تپه هاي باستاني منطقه ، بر وجود حيات در هزاره اول پيش از ميلاد در اين منطقه گواهي مي دهند.
به استناد شواهد تاريخي موجود ، در سال 821 پيش از ميلاد قبايل مختلف مادها تحت رهبري فرمانده خود "هاناسيروكا" در محلي به نام "بيت سگبات" واقع در دره ابهر چاي جمع شدند و در اين محل ميان آن ها و آشوري ها نبردي در گرفت.در دوران ساسانيان ناحيه واقه بين ابهر رود و خر رود بسيار اباد و از موقعيت ممتازي برخوردار بوده است.
در دوران ساسانيان منطقه ابهر رودتحت تسلط يكي از هفت خاندان مهم حكومت گر ايران بنام خاندان مهران قرار داشته و از رونق خوبي برخوردار بوده است . در دوره اسلام نيز به علت هم مرز بودن با ديلم و تمايل سرداران عرب به تسلط بر ديلم اهميت خاصي داشته است . در دوران قاجار نيز به علت ارتباط با روسيه و گذشتن مسير ارتباطي تهران – روسيه از ابهر و زنجان، اين منطقه اهميت ارتباطي داشته است.
آثار موجود در تپه باستاني موجود در منطقه ابهر بر تاريخ طولاني تر منطقه گواهي مي دهند ولي به علت كمبود اطلاعات و انجام نشدن حفاري هاي علمي در آن ها گمان تاريخي ، مورد ترديد است. در سال 1330 هجري قمري جهانشاه خان افشار ، يكي از مالكين مقتدر و ريس ايل افشار خمسه ،در قلعه تپه كاوش كرده و اشياي با ارزشي را مي توانست بر ديرينگي تاريخ اين منطقه گواهي دهد،از زير خاك بيرون آورده و با خود برده است.از ان جا كه در اين كاوش هيچ گونه اصول حفاري . باستان شناسي رعايت نشده ، اين منطقه به كلي زير و ور شده و ادامه كار براي كارشناسي سخت شده است.
 نژاد مردم شهرستان ابهر آريايي و زبان اصلي آنان تركي است ولي در مكالمات رسمي زبان فارسي رايج است. قبل از هجوم اقوام مغول،زبان بومي اهالي منطقه، فارسي بوده است ولي از قرن هفتم به بعد ، پس از استقرار اقوام ترك در منطقه و مهاجرت ترك هاي اذري به اين منطقه زبان تركي جانشين زبان فارسي پهلوي شده است.
برگرفته از كتاب چقدر ايران را ميشناسيم؟ نويسنده: پروانه پرچكاني